HIT CHANNEL ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: Οκτώβριος 2024. Είχαμε την μεγάλη τιμή να μιλήσουμε μ’ έναν πολύ ταλαντούχο μουσικό και έναν ωραίο άνθρωπο: τον Leslie Mandoki. Είναι περισσότερο γνωστός ως συνθέτης, drummer, τραγουδιστής, στιχουργός και παραγωγός των Mandoki Soulmates για πάνω από 30 χρόνια. Τον Μάιο κυκλοφόρησαν το πιο πρόσφατο studio album τους με τίτλο “A Memory of Our Future” με την συμμετοχή των Ian Anderson, Mike Stern, Al Di Meola, Randy Brecker, Bill Evans, Simon Phillips και άλλων. Επίσης, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ήταν μέλος του disco συγκροτήματος Dschinghis Khan, εμφανιζόμενος μαζί τους στη Eurovision το 1979. Διαβάστε παρακάτω τα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που μας είπε:
Θα μπορούσατε παρακαλώ να μας δώσετε κάποιες βασικές πληροφορίες σχετικά με το concept του album “A Memory of Our Future”;
Λοιπόν, όλος ο κόσμος είναι σε κρίση. Έχουμε πολέμους και διάφορες κρίσεις και ένιωσα την ανάγκη μέσα μου, μέσα στην καρδιά μου, να γράψω ένα album γι’ αυτή την κατάσταση και μου φαίνεται ότι χάσαμε την πυξίδα για να βγούμε απ’ αυτές τις πολλαπλές κρίσεις. Μουσικά, συνδύασε τις βρετανικές prog rock αξίες της παλιάς εποχής, μ’ έναν νέο τρόπο, μ’ έναν φρέσκο, νεότερο τρόπο, με την αμερικάνικη jazz rock δεξιοτεχνία. Ένιωσα πολύ έντονα αυτή την ανάγκη να επιστρέψω και να μιλήσω με έναν τρόπο που μιλούσαμε πριν από χρόνια, αλλά μ’ έναν φρέσκο, νέο, μοντέρνο τρόπο, γι’ αυτό ηχογραφούμε αναλογικά και παίζουμε μαζί και αυτό είναι ένα χειρόγραφο ερωτικό γράμμα προς το κοινό μας και όχι απλώς άλλη μια ψηφιακή ηχογράφηση, όπου εστιάζουμε στο post-production της. Σκεφτήκαμε: «Εντάξει, τώρα θα επικεντρωθούμε ξανά στην ηχογράφηση». Οπότε, ήταν πολύ σημαντικό για μένα να το κάνω μ’ αυτόν τον τρόπο. Το μήνυμα προς την ανθρωπότητα ενάντια σ’ αυτόν τον διχασμό είναι να χτίσουμε ξανά γέφυρες και ότι η μουσική είναι ο μεγαλύτερος ενοποιητής. Αυτό είναι το μήνυμά μας.
Όλοι οι μουσικοί που παίζουν -για μια ακόμη φορά- στο album “A Memory of Our Future” όπως οι Ian Anderson, Mike Stern, Al Di Meola και Randy Brecker είναι από μόνοι τους ηγέτες συγκροτημάτων (bandleaders). Πόσο δύσκολο ήταν γι’ αυτούς να αποδεχτούν τον ρόλο τους σ’ αυτό το album;
Θέλω να πω ότι παίζουμε μαζί για περίπου 31 χρόνια, στο ενδιάμεσο, οπότε είναι πάντα μια υπέροχη συνάντηση και δεν υπάρχει πίεση γι’ αυτό. Αισθανόμαστε ωραία μαζί και είμαστε ένα συγκρότημα. Επομένως, δεν πρόκειται για αποδοχή του ρόλου τους, αυτό είναι ένα συγκρότημα από bandleaders. Έτσι, είναι πολύ φυσικό να υπάρχει αυτή η κατάσταση όπου όλοι έχουν το ρόλο τους και ενστερνίζονται ολόκληρη την παραγωγή. Και φυσικά αυτό ισχύει για όλους. Είναι υπέροχο να έχεις στα άλλα όργανα και στους άλλους ρόλους του album τέτοιους ειδικούς, από πολλές απόψεις. Έτσι, είναι φανταστικό για τον Al Di Meola (σ.σ: Return to Forever -κιθάρα) να παίζει με τον Mike Stern (σ.σ: Miles Davis -κιθάρα) και για τον Mike Stern να παίζει με τον Al Di Meola ή τον Randy Brecker (σ.σ: Brecker Brothers, Blood Sweat & Tears -τρομπέτα) με τον Till Brönner (τρομπέτα) ή τον John Helliwell (Supertramp) και τον Bill Evans (Miles Davis) στο σαξόφωνο. Αυτοί είναι απλώς φανταστικοί άνθρωποι.
Όλοι οι μουσικοί ηχογράφησαν στο ίδιο δωμάτιο στο studio σας. Πόσο διαφορετικό είναι το τελικό αποτέλεσμα αντί ν’ ανταλλάσσετε ψηφιακά αρχεία;
Είναι τελείως διαφορετικό, με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Ο ένας είναι, κανονικά σήμερα στέλνεις αρχεία, είναι εύκολο να το κάνεις, αλλά όταν μαζεύεστε και βλέπετε ο ένας τον άλλον και νιώθετε ο ένας τον άλλον, αναπνέετε τον ίδιο αέρα, τρώτε γεύμα μαζί και έχετε δείπνο μαζί, το να είστε μαζί είναι τελείως διαφορετικό πράγμα. Είναι μια εντελώς διαφορετική νοοτροπία γιατί η ατμόσφαιρα είναι διαφορετική. Σ’ αυτόν τον συλλογικό αυτοσχεδιασμό που κάνουμε, κοιταζόμαστε μεταξύ μας και νιώθουμε ο ένας τον άλλο, αυτό είναι πολύ δυνατό. Λοιπόν, αυτό είναι ένα από τα τρία πράγματα. Η άλλη πτυχή είναι το ηχητικό αποτέλεσμα. Ηχητικά, ακούγεται πολύ καλύτερα, επειδή η αναλογική ηχογράφηση είναι 60 ετών, χρόνο με το χρόνο, απλώς όλο και την βελτιώνεις… Φυσικά, ο ψηφιακός τρόπος δουλειάς είναι πολύ πιο εύκολος και απλούστερος. Επίτρεψέ μου να σου δώσω ένα παράδειγμα: Έχεις ατελείωτες δυνατότητες να ηχογραφήσετε ένα solo κιθάρας, τα κανάλια είναι απεριόριστα, αλλά είχαμε μόνο ένα κανάλι (σ.σ: στην αναλογική ηχογράφηση). Έτσι, ο περιορισμός μπορεί να γίνει έμπνευση και αυτό είναι. Εντυπωσιάστηκα πάρα πολύ από τον τρόπο που έγινε, όλοι κάθονταν στο ίδιο δωμάτιο και παίζαμε μαζί. Θα σου έλεγα ότι είναι σαν ένα χειρόγραφο ερωτικό γράμμα προς το κοινό μας. Δεν είναι σαν ένα μήνυμα στο κινητό, είναι απλώς διαφορετικό. Περάσαμε πραγματικά πολύ ευχάριστα και η βασική διαφορά είναι ότι δεν μπορείς ν’ επαναλάβεις τίποτα, έτσι, δώσαμε στο κοινό μας κάτι γυμνό, κάτι έτσι όπως ήταν. Γι’ αυτό είμαστε πολύ χαρούμενοι για το αποτέλεσμα.
Πόσο δύσκολο ήταν για εσάς να γράψετε τα μέρη του φλάουτου που έπαιξε ο Ian Anderson (Jethro Tull) στο “Blood in the Water”;
Ο Ian και εγώ, δουλεύουμε μαζί για 30 χρόνια, οπότε ήταν φανταστικό να γράψω πράγματα έχοντας αυτόν στο μυαλό. Ο Ian Anderson έπαιξε σαν να ήταν 25 ετών. Ακούγεται σαν να είναι φρέσκος, νέος και γεμάτος ενέργεια. Θέλω να πω, αυτό είχε μεγάλη δυναμική και σπουδαία αίσθηση.
Μ’ αρέσει το “Enigma of Reason” που είναι μια πολύ φιλόδοξη σύνθεση. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό.
Ηχογράφησα γι’ αυτό το album μόνο τα πιο σημαντικά τραγούδια που έγραψα το τελευταίο χρονικό διάστημα, αλλά το “Enigma of Reason” είναι η καρδιά του album. Ήταν το πρώτο τραγούδι που έγραψα γι’ αυτό. Αντιπροσωπεύει σχεδόν όλα όσα προσπαθεί να πει αυτό το album για τους λόγους που όλος ο κόσμος έγινε ένα χάος και όλα πάνε ανάποδα και πρέπει να προσπαθήσουμε να βγούμε απ’ αυτή την κρίση και να προχωρήσουμε πραγματικά μπροστά και να νιώσουμε ότι όλες οι αξίες που μας δίδασκε η γενιά του Woodstock είναι τώρα κάτι παραπάνω από επίκαιρες. Πρέπει να θυμόμαστε πόσο σημαντική ήταν η μουσική και πόσο η μουσική ήταν ένας μεγάλος ενοποιητής.
Τα φωνητικά της Julia Mandoki (κόρης του Leslie) στο “The Big Quit” είναι φανταστικά. Γιατί επιλέξατε να βάλετε γυναικεία φωνητικά σε αυτό το τραγούδι;
Δεν το επέλεξα. Η κόρη μου απλώς έμπαινε μέσα και είπα: «Είχα μια ιδέα. Άσε με να την ηχογραφήσω», έτσι την ηχογράφησα. Ακουγόταν τόσο φανταστικό που είπα: «Φαίνεται υπέροχο!» και έτσι το κάναμε.
Στο “Devil’s Encyclopedia” γράφετε «τα social media γίνονται η εγκυκλοπαίδεια του διαβόλου». Μπορείτε παρακαλώ να μας το εξηγήσετε;
Ναι, τα social media ενισχύουν την επιθετικότητα. Όλοι έχουμε στην καρδιά μας, μερικές φορές, κάποιο θυμό και απογοήτευση, αλλά τα social media μεταφέρουν όλες τις αρνητικές πτυχές με πολύ γρήγορο τρόπο και τις ενισχύουν. Νομίζω ότι αυτό είναι λάθος γιατί κάποιος που εκπροσωπεί μια αντίθετη γνώμη από τη δική μου, δεν είναι εχθρός μου. Είναι απλώς ένας τύπος που έχει μια τελείως διαφορετική γνώμη και δεν υπάρχει τίποτα κακό σ’ αυτό, οπότε, ας συζητήσουμε και ας προσπαθήσουμε να πετύχουμε κάτι. Αυτό είναι πραγματικά σημαντικό. Είναι τόσο σημαντικό να αναπνέουμε μαζί. Το μήνυμα είναι ότι η μουσική είναι ο μεγαλύτερος ενοποιητής, μας φέρνει κοντά. Αυτό είχα στο μυαλό μου. Αυτό είναι το θέμα αυτού του album. Μουσικά, το “The Memory of Our Future”, φυσικά, είναι φανταστικό. Σε ένα τραγούδι όπως το “Enigma of Reason” μπορείς επίσης να συμπεριλάβεις το ιδιοφυές παίξιμο του Richard Bona (σ.σ: Joe Zawinul, Pat Metheny -μπάσο) και ήταν απλά φανταστικό.
Μεγαλώσατε στην κομμουνιστική Ουγγαρία. Ποια ήταν τα όνειρά σας όταν κοιτούσατε την καρτ ποστάλ που αναφέρετε στο “Matchbox Racing”;
Ω, ναι! Ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση, είναι πολύ ωραία. Λοιπόν, πάντα έλεγα: «Θα τα καταφέρω. Θα κάνω αυτό το όνειρο πραγματικότητα. Αυτές είναι οι κακές μέρες στη ζωή μου. Πρέπει να αφήσω πίσω μου τον κομμουνισμό» και όπως είπε ο πατέρας μου στο νεκροκρέβατό του, πρέπει να πάω να ζήσω τα όνειρά μου και όχι να ονειρεύομαι τη ζωή μου. Αυτό μου είπαν και το έκανα.
Το instrumental “Melting Pot” που κλείνει το album είναι πολύ ατμοσφαιρικό. Τι σας ενέπνευσε να το γράψετε;
Αυτό ήταν αστείο γιατί ένα τραγούδι όπως το “Matchbox Racing” γεννήθηκε με πολύ κλασικό τρόπο. Θυμήθηκα αυτή την καρτ ποστάλ αυτού του μεγάλου πάρκινγκ στο Los Angeles και όλοι έλεγαν τότε όταν ζούσαμε στον κομμουνισμό: «Δεν θα δεις ποτέ στη ζωή σου το Los Angeles». Λοιπόν, θυμόμουν αυτό που είπε ο πατέρας μου: «Αγόρι μου, ζήσε τα όνειρά σου και μην ονειρεύεσαι τη ζωή σου» και απλώς κατέγραψα αυτό που μου έδινε η ζωή. Λοιπόν, το “Matchbox Racing” είναι ένα από αυτά τα τυπικά τραγούδια όπου λέω: «Δεν το έγραφα πραγματικά, απλώς το κατέγραφα. Η ζωή μού πρόσφερε αυτή την ιστορία και η ζωή μού πρόσφερε τη μουσική. Εγώ έχω την ευτυχή συγκυρία να το καταγράφω» και αυτό είναι τόσο υπέροχο. Αλλά το “Melting Pot” είναι μια τελείως διαφορετική κατάσταση γιατί είχαμε ηχογραφήσει ολόκληρο το album, οπότε, είχαμε τελειώσει και είπαμε: «Εντάξει, θα κάνουμε ένα διπλό album και έχουμε λίγο χώρο σε αυτό». Έγινε ένα CD 80 λεπτών. Δεν θυμάμαι ποιος με ρώτησε, αλλά ένα από τα παιδιά είπε: «Έχεις ένα ακόμα τραγούδι;» και είπα: «Λοιπόν, έχω ένα μουσικό θέμα, έχω μια μελωδία». Έπαιξα λοιπόν τη μελωδία και μετά απλώς αυτοσχεδιάσαμε τα δικά μας μέρη. Είναι δύσκολο να πω ότι το έγραψα, γιατί έγραψα τη μελωδία. Η σύνθεση ήταν περίπου, ας πούμε, 12 μέτρα και όλα εκτυλίσσονταν στο δωμάτιο και σκέφτηκα: «Οκ. Επιτρέψτε μου να το μοιραστώ με το κοινό», γιατί είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο.
Γιατί αποφασίσατε να ηχογραφήσετε το “A Memory of Our Future” με αναλογικό εξοπλισμό;
Λοιπόν, ήμασταν σε περιοδεία για την 30ή επέτειό μας και ήταν μια κατάσταση όπου βγαίνεις έξω και παίζεις σε μεγάλους χώρους και ανοιχτές συναυλίες και ο κόσμος το λατρεύει και κάνεις encore και όλα συνεχίζονται και συνεχίζονται. Συνεχίζεις να γράφεις και δεν βλέπεις στο ημερολόγιο κανένα κενό διάστημα μηνών για να ηχογραφήσεις και να στείλεις αρχεία πέρα-δώθε. Ένα από τα παιδιά, μάλλον ήταν ο Al Di Meola που απλώς με ρώτησε: «Έχεις ακόμα όλα τα παλιά αναλογικά μηχανήματα στο κελάρι σου;» και είπα: «Ναι, φυσικά» γιατί δεν τα χρησιμοποιούσαμε για 20 χρόνια. Έτσι, επέστρεψα σπίτι από την περιοδεία και απλώς έλεγξα τα μηχανήματα και τηλεφώνησα στον παλιό μου ηχολήπτη που έχει πάρει σύνταξη και ελέγξαμε σε τι κατάσταση ήταν τα παλιά μηχανήματα και ήταν καλά. Έπρεπε ν’ αλλάξουμε μερικά μικροπράγματα, υποθέτω ότι χρειάστηκαν δύο μέρες συντήρησης και μετά τους πήρα όλους τηλέφωνο. Είπα: «Παιδιά, τι λέτε να βρείτε δύο εβδομάδες;» Ηχογραφήσαμε το album σε δύο εβδομάδες αναλογικά και αυτό ήταν. Ήταν φανταστικό, ήταν μια τόσο μεγάλη στιγμή στη ζωή μου! Ήταν τέλειο και το λάτρεψα.
Τι σημαίνει ο μαύρος κύκνος στο εξώφυλλο του “A Memory of Our Future”;
Φυσικά το νόημα είναι η ενότητα. Όλοι έχουμε διαβάσει όλα αυτά τα βιβλία για τον μαύρο κύκνο και το πιο σημαντικό μήνυμα είναι ότι ο μαύρος κύκνος είναι εδώ, τον νιώθουμε σε όλο τον κόσμο -ίσως όχι στην ηλιόλουστη Ελλάδα- αλλά ξέρεις τι εννοώ, άνθρωποι πεθαίνουν σε πολέμους. Αυτό που προσπαθούμε να πούμε είναι: Όταν κάποιος ακούει αυτό το album διάρκειας 80 λεπτών και δεν πιάνει το iPhone του στα χέρια και απλώς ακούει το album, ίσως παίρνει το βιβλιαράκι και διαβάζει τους στίχους και το ακούει, τότε ο μαύρος κύκνος θα γίνει ξανά λευκός. Λοιπόν, αυτό λέω στις συναυλίες μου: «Κοιτάξτε, στα drums μου βλέπετε τον μαύρο κύκνο, αλλά όταν αυτό τελειώσει μετά από 3 ½ ώρες συναυλίας, ο μαύρος κύκνος θα γίνει ξανά λευκός».
Πώς σας ήρθε η ιδέα να κάνετε το album “Hungarian Pictures” (2019) βασισμένο στη μουσική του Bela Bartok;
Ήμασταν στο δρόμο πριν από περίπου 22 χρόνια με το εξής line up: O Peter Frampton ήταν στην κιθάρα, ο Jack Bruce (Cream) στο μπάσο, ο Jon Lord των Deep Purple ήταν στον Hammond, ο Greg Lake (φωνητικά, μπάσο) των Emerson, ο Lake & Palmer ήταν μαζί μας, ο Ian Anderson φυσικά, ο Bobby Kimball (φωνητικά) των Toto και ο Chris Thompson (φωνητικά ) των Manfred Mann και εγώ έπαιζα drums. Έτσι, κατά τη διάρκεια αυτής της περιοδείας, ο Greg Lake είπε στο soundcheck: «Κοίτα, μετά τη συναυλία, γιατί δεν καθόμαστε με τον Jon Lord, εσύ και εγώ, απλώς στην άκρη του τραπεζιού και έχουμε κάτι να συζητήσουμε;» Είπε: «Θυμάσαι το υπέροχο “Allegro Barbaro” των Emerson, Lake και Palmer (σ.σ: το κομμάτι του Bela Bartok – έχει τον τίτλο “The Barbarian” στο ντεμπούτο τους του 1970); Είπα: «Ναι, φυσικά» και είπε: «Λοιπόν, το μεγάλο μυστικό του rock ‘n’ roll, η ιστορία πίσω από την ιστορία είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θέλαμε να κάνουμε το “Pictures at an Exhibition” (σ.σ: του Mussorgsky, οι ELP το ηχογράφησαν το ηχογράφησαν live το 1971), αλλά το “Hungarian Pictures” (σ.σ: του Bela Bartok), αλλά ποτέ δεν πήραμε τα δικαιώματα για να το κάνουμε. Αλλά Leslie, γεννήθηκες Ούγγρος, οπότε γιατί δεν προσπαθείς να πάρεις τα δικαιώματα από την οικογένεια του Bela Bartok. Έτσι, είχα αυτοπεποίθηση και κορδώθηκα και είπα: «Εντάξει, θα το φροντίσω», αλλά δεν μπορούσα. Απευθύνθηκα σε αυτούς τους ανθρώπους, την οικογένεια του Bartok και μου είπαν: «Όχι».
Αλλά επειδή ήμουν τόσο θετικός ότι θα πάρω την άδεια, ξεκινήσαμε να το κάνουμε στο Λονδίνο με τους Jack Bruce, Greg Lake και Jon Lord, τους γίγαντες των Cream, Emerson, Lake & Palmer και Deep Purple και σκεφτόμασταν ποια μέρη θα κάναμε και το αποτέλεσμα ήταν: Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ένα τόσο σπουδαίο και μεγάλο album που είπαμε: «Πρέπει να το κάνουμε τώρα». Και πάλι, παρακάλεσα για δεύτερη φορά την οικογένεια του Bela Bartok και μου είπαν ξανά: «Όχι», οπότε δεν τα καταφέραμε. Και πολύ δυστυχώς, ο Jack Bruce, ο Jon Lord και ο Greg Lake, όλοι τους, πέθαναν, παίζουν τώρα με τον Jimi Hendrix στον παράδεισο, αλλά κράτησα την υπόσχεσή μου όταν τελείωσαν τα 70 χρόνια (σ.σ: 70 χρόνια μετά τον θάνατο ενός καλλιτέχνη, ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει την τέχνη του χωρίς άδεια) κάθισα και άρχισα να το κάνω. Έτσι, έβγαλα τα αρχεία και αυτές τις γραμμένες παρτιτούρες και κάθισα με τον Al Di Meola, τον Cory Henry (σ.σ: Bruce Springsteen -πιάνο, Hammond, φωνητικά) και τον Richard Bona και απλώς περάσαμε φανταστικά και ξέραμε ότι έπρεπε να το κάνουμε αυτό. Είναι η κληρονομιά του Greg Lake των Emerson, Lake & Palmer, του Jon Lord των Deep Purple και του Jack Bruce των Cream, όλοι τους μέλη που απεβίωσαν.
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι μεγαλώσατε σε μια κομμουνιστική χώρα, είναι λίγο σουρεαλιστικό για σας να συνεργάζεστε με μουσικούς όπως ο Jack Bruce (Cream– μπάσο, φωνητικά), ο Ian Anderson, ο Al Di Meola και άλλοι;
Ναι, πράγματι, είναι σουρεαλιστικό. Είμαι έκπληκτος με την έκφραση σου «σουρεαλιστικό» γιατί είναι μια πολύ ανθρώπινη έκφραση. Θα σου πω την αληθινή ιστορία. Είχα αυτό το όνειρο, δραπέτευσα από τον κομμουνισμό και πήγα σ’ έναν καταυλισμό προσφύγων στη Γερμανία και ο Αμερικανός αξιωματικός μετεγκατάστασης με ρώτησε: «Τι στο διάολο θα κάνεις εδώ, στη Δύση, στον “Ελεύθερο Κόσμο”;» και είπα: «Λοιπόν, θα παίξω με τον Ian Anderson των Jethro Tull, τον Al Di Meola και τον Jack Bruce των Cream». Ήταν το ’75 και βρίσκονταν ακριβώς στο απόγειο της καριέρας τους και ο αξιωματικός μετεγκατάστασης είπε: «Πρέπει να είσαι τελείως τρελός, παιδί μου!» Δίπλα μου, ήταν ένας πολύ στενός μου φίλος, ο Gábor Csupó, ήταν καρτουνίστας, δημιουργούσε υπέροχα videos κινουμένων σχεδίων και ο αξιωματικός μετεγκατάστασης του είπε: «Τι στο διάολο θα κάνεις εσύ, φίλε, όταν ο φίλος σου, ο Leslie , είναι τόσο τρελός που μιλάει για τον Ian Anderson, τον Al Di Meola και τον Jack Bruce;» και είπε: «Λοιπόν, εγώ θα πάω στο Hollywood και θέλω να ιδρύσω ένα νέο studio κινουμένων σχεδίων». Έτσι, οι πρώτες του δουλειές ήταν οι Simpsons και οι Rugrats, δύο αστέρια στον κόσμο του Hollywood. Η ερώτηση επιστρέφει σε σένα: «Είναι τρελό να πιστεύεις σε τέτοια πράγματα;» Ναι, είναι τρελό αλλά τα καταφέραμε.
Είστε από την Ουγγαρία και ζείτε στη Γερμανία από το 1975. Πόσο δύσκολο είναι για εσάς να γράφετε στίχους στα αγγλικά;
Θέλω να πω ότι τα αγγλικά είναι η πρώτη μου γλώσσα, επομένως ήταν πάντα η λογοτεχνική μου γλώσσα και όντας μουσικός, φυσικά, τα αγγλικά ήταν η πρώτη μου γλώσσα. Όταν ήρθα στη Γερμανία, άρχισα να μιλάω γερμανικά, αλλά τα αγγλικά ήταν πάντα η γλώσσα του rock και ήταν επίσης πολύ φυσικό και φυσιολογικό έτσι όπως γινόταν.
Είμαι μεγάλος οπαδός του Jack Bruce. Τι αναμνήσεις έχετε από τη συνεργασία σας μαζί του σε όλα τα προηγούμενα albums των Mandoki Soulmates;
Λοιπόν, o Jack (γέλια). Απλώς ηχογραφούσαμε μαζί, νομίζω ότι ήταν το δεύτερο album μας (σ.σ: “People in Room No.8” -1997) και το ηχογραφούσα με τον Jack και τον Bobby Kimball των Toto και άλλους. Ο Bobby ήταν εκεί έξω και είναι φανταστικός τραγουδιστής. Ήταν το τραγούδι: “Let the Music Show You the Way” (σ.σ: τραγουδά τον τίτλο) και υπάρχει μια γέφυρα που έχει πάρα πολύ ψηλά φωνητικά, μια εκφραστική στιγμή στη σύνθεση και τους στίχους μου και ο Bobby το τραγουδούσε φανταστικά, ήταν ο καλύτερος τραγουδιστής στον κόσμο, ήταν στους Toto. Ο Jack καθόταν δίπλα μου και είπε: «Leslie, είναι πολύ καλό με τον Bobby, αλλά επίτρεψέ μου να το κάνω με αποφασιστικότητα, με λίγο περισσότερο συναίσθημα» και ήταν τόσο φανταστικός ο τρόπος που το τραγουδούσε ο Bobby Kimball που πιστεύαμε ότι ο Jack ήταν λίγο εγωμανής, αλλά ήταν εντάξει. Έτσι, ο Jack βγήκε έξω και ο Bobby καθόταν δίπλα μου και ο Jack το τραγουδούσε και πάθαμε πλάκα, ήταν ακριβώς όπως το είπε! Ο Bobby ήταν στο 100% και ξαφνικά ο Jack μας έδινε ένα κομμάτι με 200%. Ήταν απλά φανταστικό! Ήταν τόσο ξεχωριστό και φυσικά στον δίσκο είναι η εκτέλεση του Jack. Θέλω να πω, είχαμε ένα εκατομμύριο υπέροχες ιστορίες. Ο Jack ήταν φανταστικός άνθρωπος, μ’ άρεσε η προσωπικότητα και το χιούμορ του. Ήταν πολύ καλός.
Πόσο συναισθηματικό ήταν για εσάς να παρευρεθείτε στην κηδεία του Jack Bruce μαζί με τον Eric Clapton το 2014;
Ήταν πολύ συναισθηματικό. Απολύτως. Η απώλειά του ήταν τρομερή και ήταν εξαιρετικά συγκινητικό. Βρίσκομαι ακόμα σε επαφή με τα παιδιά του και τη γυναίκα του. Φυσικά, απολύτως.
Ξαφνιαστήκατε όταν ο Quincy Jones (παραγωγός Michael Jackson, George Benson) σας τηλεφώνησε στην κηδεία του Jack Bruce;
Ναι, ήταν αργά το βράδυ στο Λονδίνο και είπε: «Θα σε συστήσω σε τέσσερις μέρες στη Νέα Υόρκη στον Richard Bona (μπάσο)» και ήταν φανταστικό που γνώρισα τον Richard και έτσι συνεχίζεται η ζωή μας.
Πόση καλλιτεχνική ελευθερία είχατε ως αρχηγός των JAM στην κομμουνιστική Ουγγαρία τη δεκαετία του ‘70;
Δεν είχα καμία ελευθερία ως αρχηγός συγκροτήματος. Αυτός είναι πραγματικά ο λόγος που έφυγα από τη χώρα. Υπήρχε σοβαρή καταπίεση, οπωσδήποτε, οπότε δεν μπορούσα να μείνω περισσότερο εκεί. Δεν άντεχα αυτή την καταπίεση. Έπρεπε να βρω τον δρόμο μου.
Πόσο έχει αλλάξει η προσέγγισή σας στη σύνθεση με τα χρόνια;
Νομίζω ότι δεν έχει αλλάξει τόσο πολύ. Παλιότερα καθόμουν περισσότερο στο όργανο για να γράψω. Σήμερα, πάω με το κανό μου, μένω στα σύνορα σε ένα παραλίμνιο σπίτι και ζω με το κανό μου και το απολαμβάνω και είναι απλά υπέροχο. Μερικές φορές, απλώς περπατάω και το όλο concept των στίχων και της μελωδίας έχει ήδη δημιουργηθεί στο μυαλό μου. Μετά, κάθομαι και απλώς το ελέγχω και βάζω τα πράγματα στη σωστή τους θέση (γέλια). Αλλά μέχρι στιγμής, αυτό έχει αλλάξει πάρα πολλές φορές. Έχω την αίσθηση ότι η ζωή μου δίνει την ευκαιρία να καταγράψω κάτι. Βλέπω κάτι σαν το “The Last Days of Summer” (σ.σ: από το “Soulmates” -2002) ή το “The Wanderer” ή το “I Am Why You Are” (σ.σ: και τα δύο από το “A Memory of Our Future”), αυτά είναι πολύ αυτοβιογραφικά τραγούδια που απλώς συνέβησαν γύρω μου και τα κατέγραψα, γιατί τα έβλεπα να συμβαίνουν.
Ποιες είναι οι επιρροές σας ως συνθέτης;
Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί σπουδαίοι συνθέτες εκεί έξω, αλλά οι περισσότεροι είναι στην κλασική μουσική. Οι πάντες, από τον John Lennon και τον Paul McCartney μέχρι τον Frank Zappa και όλους τους μεγάλους συνθέτες του prog rock όπως ο Ian Anderson. Επίσης, μου αρέσουν οι στίχοι του Paul Simon και του Al Jarreau. Στην πραγματικότητα, δεν έχω έναν πραγματικό αγαπημένο. Έχω αγαπημένους μουσικούς και μουσικούς ηγέτες όπως τον Ian Anderson, εντάξει, είναι ο καλύτερος ή ο Al Di Meola, ο Mike Stern και ο Steve Lukather, είναι οι αγαπημένοι μου κιθαρίστες. Ή μου αρέσει ν’ ακούω τον Jack Bruce και τον Richard Bona, αλλά είναι αυτό που είναι.
Είστε drummer που τραγουδάει. Σας αρέσει ο Levon Helm των The Band;
Φυσικά. Δεν είμαστε πολλοί οι drummers που τραγουδάμε. Ο αγαπητός μου φίλος, Phil Collins, είναι επίσης drummer που τραγουδάει.
Υπάρχουν κάποια concept albums που λειτούργησαν ως πρότυπα για το “A Memory of Our Future”;
Όχι, απλώς βγήκε πολύ φυσιολογικά. Είναι πολύ φυσικό έτσι όπως είναι.
Ήταν μια ενδιαφέρουσα εμπειρία να συνεργαστείτε με τον Phil Collins στις ταινίες “Tarzan” (1999) και “Brother Bear” (2003);
Φυσικά! Θέλω να πω, είναι ένας πάρα πολύ σπουδαίος μουσικός. Ένας υπέροχος άνθρωπος. Περάσαμε υπέροχες στιγμές μαζί και το απολαύσαμε πολύ. Όλα ήταν φανταστικά.
Νιώθατε άνετα παίζοντας disco με τους Dschinghis Khan στα τέλη της δεκαετίας του ‘70;
Όχι. Καθόλου (γέλια). Γελάω σήμερα μ’ αυτό το χρονικό διάστημα και λέω: «Εντάξει, θα μπορούσα να το απολαύσω», αλλά δεν το απόλαυσα. Έτσι, δεν το απόλαυσα πραγματικά. Αλλά τότε ήταν τότε και ήταν τόσο παλιά. Ήταν το ’79, ήταν πολύ καιρό πριν. Δεν χρειάζεται να κοιτάμε πίσω, οι μουσικοί πρέπει πάντα να κοιτάζουν μπροστά. Αυτό είναι το θέμα.
Διασκεδάσατε παίζοντας στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision το 1979 με τους Dschinghis Khan;
Δεν ήταν τόσο διασκεδαστικό. Έκανα αυτό που έπρεπε να κάνω, αλλά δεν ήταν τόσο διασκεδαστικό. Ξέρεις, ήμουν πρόσφυγας και αυτή ήταν μια μεγάλη ευκαιρία και ήταν εντάξει. Αλλά είμαι rock μουσικός, οπότε ήμουν ο λάθος τύπος τότε.
Πιστεύετε ότι η δημοφιλής μουσική που γράφτηκε στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 είναι πολύ καλύτερη από τη σημερινή;
Δεν θα έλεγα ότι ήταν πολύ καλύτερη, αλλά είχαμε περισσότερες ευκαιρίες να είμαστε δημιουργικοί. Αλλά στις μέρες μας η νέα γενιά έχει επίσης μεγάλες ευκαιρίες να είναι δημιουργική γιατί μπορεί να κάνει τα πάντα ψηφιακά στο σπίτι και δεν εξαρτάται από studios, εταιρείες, διευθυντικά στελέχη και όλα αυτά. Εννοώ ότι η δημιουργικότητα του δεύτερου μισού της δεκαετίας του ‘60 και του πρώτου μισού της δεκαετίας του ‘70 ήταν τρομερή και οι εταιρείες απλώς υποστήριζαν τη δημιουργικότητα, υποστήριζαν το να είσαι διαφορετικός και τίποτα δεν ήταν ομοιόμορφο. Ήταν μια υπέροχη εποχή και πολύ εμπνευσμένη. Αλλά θα έλεγα ότι και σήμερα υπάρχουν τόσοι πολλοί σπουδαίοι μουσικοί εκεί έξω, αλλά έχουν πολύ μεγαλύτερη δυσκολία να δημιουργήσουν την κληρονομιά τους, επειδή υπάρχουν τόσα πολλά uploads σε όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες.
Ο Tony Williams (drums) μπήκε στο συγκρότημα του Miles Davis όταν ήταν 17 ετών. Υπάρχουν τέτοιου είδους ευκαιρίες στις μέρες μας;
Φυσικά, αλλά λόγω της ψηφιακής επανάστασης δεν θα συνειδητοποιήσεις αυτές τις ιδιοφυείς στιγμές, αλλά υπάρχουν λίγοι ηγέτες. Υπάρχουν τόσο μεγάλα ταλέντα εκεί έξω, αλλά δεν έχουν αυτή την ευκαιρία, αυτόν τον απλό και αποτελεσματικό τρόπο να μπουν στο συγκρότημα του Miles Davis. Εγώ έλαβα πολλή υποστήριξη στα πρώτα μου χρόνια από τον Klaus Doldinger (σαξόφωνο), δεν υπάρχουν πια τέτοιες καταστάσεις.
Έχετε μουσικές φιλοδοξίες που θέλετε να εκπληρώσετε;
Φυσικά. Όλα πρέπει να συνεχίσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της progressive μουσικής;
Φυσικά, επειδή δίνουμε σπουδαίες απαντήσεις σε τόσες πολλές ερωτήσεις.
Υπάρχει κάποιο νεότερο progressive συγκρότημα ή καλλιτέχνης που σας αρέσει;
Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι. Δεν θα επισήμανα έναν, αλλά υπάρχουν πολλοί, φυσικά.
Πιστεύετε ότι λόγω των υπηρεσιών streaming η ακρόαση ενός album από την αρχή μέχρι το τέλος έχει γίνει πλέον ένα είδος τέχνης που χάνεται;
Ναι, αυτό είναι ένα πρόβλημα και όχι μόνο αυτό, αλλά και αυτός ο εξοπλισμός (σ.σ: δείχνει ένα κινητό τηλέφωνο στο Zoom) είναι πρόβλημα, επειδή οι άνθρωποι τώρα ακούν μουσική αλλά την ίδια στιγμή απαντούν σ’ ένα μήνυμα στο Facebook. Το εύρος της προσοχής είναι απλώς μικρότερο, γι’ αυτό είναι σημαντικό να επιστρέψουμε στο σημείο που απολαμβάνουμε την ακρόαση ενός ολόκληρου album.
Ένα τεράστιο «ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ» στον κύριο Leslie Mandoki για τον χρόνο του.
Official Mandoki Soulmates website: https://mandoki-soulmates.com/
Official Mandoki Soulmates Facebook page: https://www.facebook.com/mandoki.soulmates